Een openbaar lichaam is een van de Wgr-modellen uit de Wet gemeenschappelijke regelingen.
Inhoud |
Waarom een openbaar lichaam?
Wanneer het openbaar lichaam als organisatievorm wordt gekozen dan heeft de organisatie automatisch rechtspersoonlijkheid. Het bureau van het openbaar lichaam dat hierdoor wordt opgericht, valt hiërarchisch niet onder de directeur van deelnemende gemeenten, provincies en/of waterschappen en heeft eigen beslissingsbevoegdheden. De twee belangrijkste redenen om te kiezen voor het openbaar lichaam zijn, dat:
- aan een openbaar lichaam zowel verordenende als beschikkende bevoegdheden worden gedelegeerd en
- dat het openbaar lichaam een rechtspersoon is en zelfstandig kan deelnemen aan het rechtsverkeer.
Dat laatste is ook noodzakelijk om eigen personeel in dienst te kunnen hebben.
Dilemma’s bij de inrichting van een openbaar lichaam
De kritiek op de Wgr /Openbaar Lichaam richt zich met name op:
- Democratisch gehalte
- Invloed van burger
- Rol van raadsleden
- Verlengd versus Verlegd bestuur: Lokale focus of regionale koers
- Dualisme versus Monisme
- Relatie AB en DB
- Dubbelrol: Besturen en Klant zijn
- Oprichtingseffecten / Ontvlechtingskosten
- Regelzucht versus Slagvaardigheid
- Operationele kaders
- Uittreding
- Verschillen tussen partners
- Omvang
- Ambitie- en uitvoeringsniveau
Wettelijke verankering
Artikel 134 van de Nederlandse Grondwet bepaalt dat bij of krachtens de Wet openbare lichamen voor beroep en bedrijf en andere openbare lichamen worden ingesteld en opgeheven. Artikel 135 van de Grondwet bepaalt dat de wet regels geeft ter voorziening in zaken waarbij twee of meer openbare lichamen (bijv. gemeenten en/of waterschappen) zijn betrokken, en dat daarbij in de instelling van een nieuw openbaar lichaam kan worden voorzien.
Eisen aan een openbaar lichaam
Voor de inrichting van een openbaar lichaam, dient aan de volgende eisen voldaan te worden:
- Algemeen en Dagelijks bestuur en voorzitter
- Inrichting en samenstelling van bestuur
- Bepalingen wijzigingen, opheffing, toetreding en uitreding
- Omschrijving belangen en taken
- Beschrijving bevoegdheden
- Beschrijving inlichtingen en verantwoording
Daarnaast is facultatief mogelijk:
- Instellen van commissies (van advies)
- Mogelijkheid tot overdragen van bepaalde bevoegdheden
Het inrichten van een openbaar lichaam
De bestuurlijke organisatie van het openbaar lichaam is vastgelegd in de Wet gemeenschappelijke regelingen. Deze bestaat uit een algemeen bestuur, een dagelijks bestuur en een voorzitter. Deelnemende partijen hebben zitting in het algemeen bestuur. Het dagelijks bestuur wordt vervolgens benoemd door het algemeen bestuur. Welke partner bevoegd is tot het aanwijzen van algemeen bestuursleden van het openbaar lichaam hangt af van de vraag welk bestuursorgaan de regeling instelt. Bij (verordenende) bevoegdheden kunnen dit de algemene besturen van de partners zijn en niet de dagelijkse besturen.
De bestuurlijke aansturing geschiedt ‘vanuit de bestaande partners’, zodat die directe zeggenschap behouden. Elke deelnemende partner blijft ‘beleidsmatig’ verantwoordelijk voor de uitvoering van haar.
Reglement van orde
In de Wet gemeenschappelijke regelingen is opgenomen dat het algemeen bestuur een reglement van orde vaststelt. In dit reglement zijn minimaal regels vermeld met betrekking tot:
- Vaststellen vergaderschema, opstellen agenda, uitnodiging c.q. kennisgeving van vergadering en verslaglegging.
- Wijze van behandeling van voorstellen en besluitvorming.
- Verslaglegging.
- Handhaving van de orde tijdens vergadering.
- Beslotenheid c.q. openheid van vergadering. In beginsel zijn vergaderingen openbaar.
Risico’s en continuiteit
De partners die samen het openbaar lichaam oprichten zijn ook verantwoordelijk voor de continuïteit en financiering van de uitvoeringsorganisatie. Eventuele tekorten zullen gezamenlijk aangevuld moeten worden en overschotten komen ten gunste van de deelnemers.
Voorbeelden van openbare lichamen
De belangrijkste openbare lichamen in Nederland zijn het Rijk, de provincies, de gemeenten en de waterschappen.
Voorbeelden van actieve openbare lichamen:
- stadsregio’s, Wgr-regio’s, Wgr-plusregio’s of plusregio’s
- Stadsregio Rotterdam (SRR) is een regionaal openbaar lichaam van 16 gemeenten in de omgeving van Rotterdam.
- Stadsregio Arnhem Nijmegen is een regionaal openbaar lichaam en werkt voor en namens 20 gemeenten. De gemeenschappelijke regeling is hier te vinden.
- Samenwerkingsverband Regio Eindhoven is een openbaar lichaam (Wgr en Wgr-plus). Het SRE ondersteunt met ongeveer 70 medewerkers de 21 regiogemeenten op het gebied van ruimte en wonen, verkeer en vervoer, sociaal-economische zaken, milieu, plattelandsontwikkeling, recreatie en toerisme, zorg en welzijn. De ontwerp gemeenschappelijke regeling is hier opgenomen.
- regionale plancoördinatie en communicatie
- Openbaar Lichaam Duits-Nederlands Grenspark Maas-Swalm-Nette, als gemeenschappelijke regeling (klik hier voor de gemeenschappelijke regeling) tussen 7 gemeenten en het Algemeen Bestuur van het Zweckverband Naturpark Schwalm-Nette. Opgericht in december 2007.
- Openbare Regeling OV-bureau Groningen Drenthe, als gemeenschappelijke regeling tussen de provincies Groningen en Drenthe en de gemeente Groningen voor de ontwikkeling, organisatie en het beheer van het openbaar vervoer per bus in Groningen en Drenthe. Het Financieringsstatuut van deze openbare regeling is hier te downloaden. Het openbaar lichaam is op 1-1-2005 opgericht.
- Openbaar Lichaam Regionaal Bedrijventerrein Twente (RBT), opgericht door de gemeenten Almelo, Borne, Enschede en Hengelo (de partners van Netwerkstad Twente) en de provincie Overijssel voor de ontwikkeling, exploitatie en het beheer van XL Businesspark Twente.
- Openbaar lichaam Bedrijvenschap Businesspark Venlo, opgericht in mei 2009. De voorwaarden waaronder het Openbaar lichaam Bedrijvenschap Businesspark Venlo medewerking zal verlenen aan het in exploitatie brengen van gronden zijn vastgelegd in een (exploitatieverordening).
- uitvoeringsdiensten
- Omgevingsdienst Regio Utrecht, een gemeenschappelijke die vijftien gemeenten en andere overheden in de regio Midden-Nederland ondersteunt bij de uitvoering van milieu- en omgevingstaken.
- Regionale Uitvoeringsdienst Noord-Holland Noord, als gemeenschappelijke regeling tussen 17 gemeenten en de provincie Noord-Holland, voorheen bestaande uit Milieudienst West-Friesland, Milieudienst Kop van Noord-Holland en Milieudienst Regio Alkmaar.
- Servicebureau Gemeenten (SB|G), voorheen Gewest Eemland, voert als gemeenschappelijke regeling voor verschillende gemeenten wettelijke en niet-wettelijke taken uit op het gebied van zorg, welzijn en wonen (de WMO) en van leefomgeving en milieu (zoals vergunningverlening en handhaving).
- Het Westfries Archief (voorheen de Archiefdienst West Friese gemeenten) beheert archiefstukken die niet voor vernietiging in aanmerking komen en die ouder zijn dan twintig jaar voor negen gemeenten. De juridische vorm is [[1] op 1-1-2009 gewijzigd] van een Wgr-regeling als centrumgemeente naar een gecombineerde Wgr-regeling van centrumgemeente en openbaar lichaam.
- bijzondere openbare lichamen
- Openbaar Lichaam Saba Eiland liggend in de Caribische Zee, wiens bestuur is ingericht als een openbaar lichaam.
Voorbeelden van opgeheven openbare lichamen:
- Openbaar Lichaam Zuidelijke IJsselmeerpolders, onder het Ministerie van Binnenlandse Zaken, voordat het op 1995 werd opgeheven. Het Openbaar Lichaam voerde met name enkele uitvoerende taken uit in de IJsselmeerpolders voordat de grondgebieden waren verdeeld onder de gemeenten.
- Openbaar Lichaam Muskusrattenbestrijding (OLM) Provincie Utrecht als gemeenschappelijke regeling tussen de provincie Utrecht, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht en waterschap Vallei & Eem, voordat het op 1-1-2008 overging naar het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden.
- Openbaar Lichaam Rijnmond als gemeenschappelijke regeling, met een (in 1964) rechtstreeks door de bevolking gekozen bestuursorgaan tussen gemeente en provincie, voordat het op 19 februari 1986 werd opgeheven (zie Wet opheffing). De taken werden overgenomen door de provincie en de gemeenten.
Overige informatie
- Op de website van VOS/ABB is een modelregeling voor een openbaar lichaam opgenomen. Dit model is toegeschreven voor het voortgezet onderwijs.
- Hier is een vooronderzoek te vinden van samenwerking van 5 waterschappen bij de vorming van een belastingkantoor, waarbij de voorkeur voor een openbaar lichaam wordt uitgesproken.
