Een gemeentelijke fusie is een van de structuren om het lokaal bestuur te versterken.
De gemeente als bestuurlijke eenheid
Bron: Drs E. Beekink en Drs P. Ekamper van Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut
Het begrip gemeente als lokale bestuurlijke eenheid, zoals we dat nu kennen, dateert uit 1798. Het was de Staatsregeling des Bataafschen Volks van 1 mei 1798, waarin voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis sprake was van gemeenten in staatsrechtelijke zin. Nadat de Bataafse Republiek werd vervangen door het Koninkrijk Holland, werd in 1807 de inrichting van gemeentelijke besturen vastgelegd. Eigenlijk spreken we dan over de eerste Gemeentewet. Het land werd verdeeld in departementen en kwartieren, en deze weer in gemeenten. Met de grondwetsherziening van 1848 verving Thorbecke steden, districten en dorpen door één uniforme categorie gemeenten. In 1851 ontwierp hij een nieuwe Gemeentewet die de samenstelling, inrichting en bevoegdheden van de gemeentebesturen regelde.
Ontwikkeling van de herindelingen
In de afgelopen tweehonderd jaar is de versterking van de lokale bestuurslaag door schaalvergroting, als reden voor gemeentelijke herindelingen, steeds belangrijker geworden. Begin jaren tachtig werd na veel discussie, in het kader van de bestuurlijke reorganisatie, gekozen voor drie bestuurslagen te weten rijk, provincies en gemeenten. Het aantal gemeenten in Nederland is de afgelopen twee eeuwen door diverse gemeentelijke herindelingen en gemeentegrenswijzigingen per saldo fors afgenomen. In 1817, de vroege periode van het Koninkrijk der Nederlanden, kende ons land 1.236 gemeenten. In 1999 waren er dit 538. In 2009 waren er nog 443 gemeenten over en in 2019 nog 355 gemeenten. De komende jaren zijn nog diverse herindelingen aan de orde. Voor een actueel overzicht van mogelijke herindelingen klik hier.
Effecten van gemeentelijke herindelingen
De Rijksuniversiteit Groningen en het adviesbureau Berenschot hebben in opdracht van de provincie Zuid-Holland onderzoek verricht naar de doelen, effecten en het proces van de gemeentelijke herindelingen in de provincie Zuid-Holland. In het rapport ‘Herindelingen gewogen)’ wordt inzicht gegeven in de gevolgen van herindelingen. De onderzoekers concluderen het volgende:
- Een gemeentelijke herindeling leidt tot betere dienstverlening aan de inwoners, professionelere ambtenaren, betere bestuurders, effectiever beleid en een sterkere positie ten opzichte van andere overheden.
- Gemeentelijke herindeling vergroot de afstand tot de burger. Dit gebeurt aan de ene kant letterlijk, omdat de afstand naar het gemeentehuis voor veel burgers toeneemt. Maar ook figuurlijk, omdat burgers zich minder betrokken voelen bij het gemeentebestuur. Dit is onder andere terug te zien in de lagere opkomstcijfers bij de lokale verkiezingen.
Een ander interessant onderzoek is in 1997/1998 uitgevoerd door professor Toonen in samenwerking met Moret Ernst & Young Management Consultants. In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties is kwalitatief en kwantitatief onderzoek gedaan naar de effecten van herindeling op lange termijn. Dit heeft geleid tot het boek ‘Gemeenten in ontwikkeling: Herindeling en Kwaliteit’ (Uitgeverij Van Gorcum te Assen. ISBN 90 232 34286).
Bestuurskrachtmetingen
De laatste jaren wordt veelvuldig gebruik gemaakt van het bestuurskrachtonderzoeken. In de bestuurskundige theorie verwijst het begrip bestuurskracht naar de mate waarin gewenste maatschappelijke effecten bereikt worden door een bestuur (Wesseling c.s., juni 2007). Bestuurskrachtmetingen worden veel door gemeenten uitgevoerd. Bestuurskrachtmetingen worden op grote schaal geïnitieerd, soms onder lichtere of sterkere druk van een provinciebestuur dat het H-woord (van herindeling) vermijdt of juist gebruikt. Kortom, een bestuurskrachtmeting kan een middel zijn om de kwaliteit van een gemeentebestuur en zijn daden te beoordelen.
Nadere informatie
Op de volgende pagina’s is informatie over gemeentelijke fusies uitgewerkt.
Meer weten? Ik help je graag
Frank van Nijkerken
